1409 woorden: Boos op de wereld

Geplaatst in de nrc.next van dinsdag 14 april 2009.

In Rage, een roman van Stephen King, wordt een jongen van school gestuurd. Hij gaat naar huis om een pistool te halen en schiet twee leraren dood.

In Amerika vonden minstens twee school shootings plaats die een connectie hadden met de roman: Barry Loukaitis schoot een leraar en twee studenten dood, en zou een zin uit Rage hebben gekwoot tijdens de daaropvolgende gijzeling van zijn klas (een gymleraar overmeesterde hem — thuis werd een exemplaar van het boek gevonden); Michael Carneal schoot drie medeleerlingen dood en Rage lag in zijn locker.

King heeft zijn uitgevers gevraagd Rage, een boek uit 1977, niet meer te herdrukken. Hij vertelde dat Rage en soortgelijke verhalen die hij geschreven had (onder andere Carrie, over een meisje dat zo gepest wordt op school dat ze bloedig wraak neemt) voortkwamen uit zijn eigen ervaringen en frustraties als tiener. Lees: hij had best wel eens thuis een pistool willen halen om wat mensen overhoop te schieten. King zei zelf, na de schietpartij op Virginia Tech waar Seung-Hui Cho 32 mensen doodde en betrokkenen zeiden dat de toneelstukken en andere schrijfsels van Cho iemand zorgen hadden moeten baren, dat zijn omgeving ook gealarmeerd had mogen zijn door de dingen die hij schreef.

Stephen King heeft — voor zover bekend — nooit thuis een pistool gehaald en iemand overhoop geschoten.

Ik heb thuis nooit een pistool gehad, maar er staat wel een grote doos, en die doos zit vol met dingen die ik geschreven heb. Voornamelijk handgeschreven spul, van vóór de computer, en een enkel typoscript. Ik heb er al een tijd niet naar gekeken, maar ik denk dat er wel een paar gewelddadige verhalen tussenzitten. Ik was ooit boos op de wereld, omdat de wereld mij niet begreep.Het eerste romanachtige ding dat ik naar een uitgever stuurde, schreef ik toen ik een jaar of 22 was, en het heette Hamer. Het ging over drie jongens die gewelddadig door het leven gingen. Nijgh en van Ditmar wilde er niet aan (ik heb nog ergens de brief, getekend door Adriaan Jaeggi, toen redacteur daar, vorig jaar veel te vroeg overleden, dat het aardig was en dat ik zeker nog wat op mocht sturen als ik iets nieuws zou hebben), maar in de tijd dat ik op acceptatie of afwijzing zat te wachten, stelde ik me voor dat mijn eerste boek cult zou worden bij jongens die niet door de wereld begrepen werden. En hoe ik dan bij praatprogramma’s terecht zou komen als er weer een killing spree was geweest. Nee, niet iedereen is even volwassen als ie 22 is; mijn fantasie werkte nog volop.

En daar gaat het juist om. Volwassen betekent: een huis en een baan en een relatie hebben en zorgen dat je dat huis en die baan en die relatie houdt. Maar het betekent ook dat je bepaalde dingen in je hoofd recht heb getrokken. Dat je alle (of de meeste) frustraties uit je jeugd weg hebt gewerkt. En frustraties in je jeugd zijn heel oneerlijk verdeeld tussen mensen. Je hebt — heel simpel gezegd — de grote groep wiens grootste zorg een puistje op het voorhoofd was, en de non-groepers, wiens grootste zorg het leven was.

Ik was er zoëen. Het leven. Alles was loodzwaar, ook als het vederlicht was. Ik dacht te veel na over dingen waar andere kinderen niet over nadachten (en niet dat ik heel slim was; mijn nadenken resulteerde niet per se in hoge cijfers; ik zou voor mezelf hebben kunnen bedenken dat de aarde plat was, en daar zou ik een paar idiote theorieën bij verzonnen hebben ook) en ik had een veel te ruim verbeeldingsvermogen.
Kinderen die anders zijn, de non-groepers, lopen rond in een andere wereld, want ze zijn boos op de echte wereld.

Al die boosheid en dat nadenken van die non-groepers kan tot verschillende dingen leiden: sommige kinderen zullen hun gedachten over waardevoller dingen dan een platte aarde laten gaan en wel goeie cijfers halen, sommige kinderen zullen uiteindelijk boeken gaan schrijven, schilderijen of films maken over die platte aarde — en sommige kinderen zullen nooit meer uit die gedachten komen. De kinderen die het wel lukt, worden kunstenaar of doen iets op intellectueel vlak, smeren daarbij de frustraties van het vroeger nergens bij horen ruim uit en worden volwassen, horen dan wel ergens bij of worden juist door hun uniciteit gewaardeerd, en de kinderen die het niet lukt, worden niet volwassen en blijven het de wereld kwalijk nemen dat ze nergens bij hoorden.

Ik heb lang over onbegrepen, gewelddadige jongens geschreven en in veel verhalen kwam wel een pistool voor. Ik heb mezelf lang onbegrepen gevoeld, en misschien had ik een laagje gewelddadigheid in me. In mijn twintiger jaren zijn mijn onderwerpen langzaam geëvolueerd, en mijn eerste uitgegeven roman, De hondenkoning, ging nog wel over een onbegrepen jongen, maar het geweld was uit het verhaal. In een eerdere versie nog niet: de hoofdpersoon vermoordde zijn enige vriend. Maar tijdens het schrijven vond ik dat mijn hoofdpersoon dat niet mocht mogen: ik wilde hem de mogelijkheid geven ooit in de echte wereld te stappen, zoals ik dat had gedaan; mijn rage was op, het leven was goed voor mij. De wereld was goed voor mij, en ik had geen reden meer er boos op te zijn. Het enige dat ik bleek te moeten weten was dat de wereld mij niet hoefde te begrijpen, maar dat ik de wereld moest begrijpen. Zo simpel was het. Ik moest alleen dat boek nog schrijven.

Ik vertel dit niet om reclame te maken voor die roman. Ik kreeg een paar mooie recensies, maar Adriaan Jaeggi, die twaalf jaar voor De hondenkoning een boek met veel pistolen vriendelijk had afgewezen, nomineerde het voor de Gouden Doerian, zijn toenmalige prijs voor het slechtste boek van het jaar. Zijn argumentatie was dat ik De avonden van Gerard Reve opnieuw had willen schrijven.
Toen vond ik dat belachelijk, maar nu zie ik wat hij bedoelde.

Gerard Reve moest een boek schrijven over dat anders-zijn, net als ik. Waarmee ik mezelf niet op een lijn wil stellen met Gerard Reve — ik wil Reve en mezelf en Stephen King en Seung-Hui Cho en heel, veel anderen op een lijn stellen met elkaar: we hoorden er niet bij. Dat komt omdat we te hard nadachten (over dingen die het wel of niet verdienden veel nadenken aan te besteden; nogmaals: ik zeg niet dat de non-groepers per se intelligenter zijn dan de groepers). Gerard Reve werd Nederlands beste schrijver en verkrachtte Goddelijke ezeltjes in zijn boeken, Stephen King werd ook schrijver en deed nog veel meer raars in de dingen die hij schreef, en Seung-Hui Cho schreef toneelstukken — en het lukte hem niet daarin al zijn frustraties en eenzaamheid en anders zijn te verwerken, dus vermoordde hij 32 mensen.

Ik zeg niet dat iedereen die ooit iets behoorlijks heeft geschreven daarmee een killing spree heeft onderdrukt. Ik denk dat school shooters een andere mutatie zijn van ‘rare’ maar wel bijzonder waardevolle mensen. Het anderszijn, het gevoel niet in ‘de groep’ te passen, is normaal en veelvoorkomend, maar het takt uit in verschillende richtingen. En één van die richtingen kan tot nare dingen leiden: vergevorderde eenzaamheid, psychoses, geweld.

School shootings worden niet veroorzaakt door geweld in films, games, of boeken zoals Stephen King ze schreef; als de schutters die uitingen van creativiteit niet waren tegengekomen, hadden ze ze zelf wel geproduceerd. Waarom lag Rage in de locker van drievoudig moordenaar Michael Carneal? Omdat hij zich in het boek herkende. Het boek heeft hem niet gevormd: het verhaal in dat boek zat al in hem.

De maatschappij mag best proberen massamoorden zoals op Virginia Tech, op Columbine High en in Winnenden te voorkomen, naast simpele maatregelen die wapenbezit aanpakken (vrijwel alle school shootings hebben één ding gemeen: de wapens waren voorhanden). Het zijn stuk voor stuk hartverscheurende drama’s. Maar daarvoor moet elk ‘ander’ kind apart worden genomen. Of het moet juist in de groep van niet-anderen worden opgenomen. Elke non-groeper in de groep. Stel het kind gerust, vertel dat het simpel is: begrijp de wereld en verwacht niet dat het tegenovergestelde gaat gebeuren, en het zal niet naar huis gaan om een pistool te halen. Vlak alle pieken en dalen af in dat kind. Hou er alleen rekening mee dat je dan ook de schrijvers, beeldend kunstenaars en raketgeleerden van de toekomst afvlakt; dat je behalve de dalen in de maatschappij die school shooters zijn, ook de pieken die die kunstenaars en academici zijn, wegveegt.